गणेश आचार्य

जगणे म्हणजे एक अडथळ्यांची शर्यत आहे. आपल्याला मिळालेल्या उडी मारण्याच्या क्षमतेनुसार प्रत्येकजण येणारे अडथळे पार करत पुढे जाण्याचा प्रयत्न करत असतो. कुणाच्या नशिबात किती अडथळे ठेवायचे आणि किती उंच उडी मारण्याची क्षमता द्यायची, हे तर परमेश्वरानेच ठरवले असते. मात्र आपल्याला मिळालेल्या उडी मारण्याच्या क्षमतेचा उपयोग किती आणि कुठे करायचा हे मात्र ज्याचे त्याने ठरवायचे असते. मग अडथळ्यांनी त्रस्त होउन एखादा समुद्रात उडी मारतो आणि सगळंच संपवतो, तर कुणीतरी समुद्र उल्लंघून जाण्याच्या ध्येयाने उड्डाण करतो आणि शंकाकुशंकांची लंका दहन करून सोन्याची विजयादशमी साजरी करतो. आपल्या ध्येयाने प्रेरित होउन एकदा का उड्डाण केलं, की मग अडथळेच मैलाचे दगड बनतात आणि वैगुण्याचीही वैषिष्ट्य़े होतात. 'नृत्य' या एकाच ध्येयाने झपाटलेल्या गणेश आचार्यच्या बाबतीत नेमकं हेच घडलंय.

सिनेमाच्या पार्टीजमध्ये कधीमधी दिसणारा, एक ऐसपैस शरिरयष्टीचा, रंगीबेरंगी डिझाईनर कपडे घालणारा आणि सतत हसत राहणारा गणेश आचार्य अनेकांनी पाहिला असेल; आणि त्याच्या वेगळेपणामुळे तो आपोआप लक्षातही राहिला असेल. गेल्या वर्षभरात जवळपास विस किलो कमी केल्यानंतरही गणेशचं वजन आज एकशे विस किलोच्या वर आहे. नृत्यदिग्दर्शकाकडे असावी अशी शास्त्रीय नृत्याची साधना त्याच्याकडे नाही. फारसा सुंदर चेहराही नाही, आणि खुप अमोघ अशी भाषाही नाही. तरीदेखील गणेशने नाचवला नाही असा एकही प्रतिथयश कलाकार आज हिंदी चित्रपटसृष्टीत सापडणार नाही. काल परवा आलेल्या रणवीर सिंग-अनुष्का शर्मा पासुन ते थेट अमिताभ-हेमामालिनी पर्यंत सगळे दिग्गज गणेशच्या तालावर नाचले आहेत, आणि नाचत आहेत.

गणेश आचार्यने बसवलेल्या सुपरहिट नृत्यांची केवळ वानगीदाखल म्हणुन काही उदाहरणं द्यायची झाल्यास गोवींदा-डेविड धवन जोडीच्या भारोभार चित्रपटांबरोबर 'चायनागेट'च्या 'छम्मा छम्मा' पासुन ते ओमकाराच्या 'बिडी जलैले' पर्यंत लांबच लांब यादी तयार होइल. आता तर त्यात 'चिकनी चमेली' आणि 'बॉडीगार्ड' चे शिर्षकगीतही सामील झालेले आहेत. १९९२ मध्ये 'गणेश' या नावाने चित्रपटक्षेत्रातील नृत्यदिग्दर्शनाचा श्रीगणेश केलेल्या या आचार्याचा नावावर आजवर सव्वाशे चित्रपट जमा झालेत आणि ही यादी उत्तरोत्तर वाढतेच आहे. खुप तांत्रीक बाबींमध्ये न फसता गाण्याचा आणि चित्रपटाचा विषय अभ्यासुन आणि त्यातली भावना समजुन घेऊन सेटवर तेव्हाच्या तेव्हाच स्फुरलेल्या स्टेप्स देत गाणं बसवायचं, हे त्याचं सोपं सुत्र! गणेशाच्या आयुष्याचा नाच मात्र असा सोपा नक्कीच नव्हता.

मुंबईच्या चाळीमध्ये राहून गणपती उत्सवातल्या स्पर्धांमध्ये नृत्यसाधना करणारा दक्षीण भारतीय वडील आणि महाराष्ट्रीयन आई, एक मोठी बहीण आणि लहान भाऊ असलेला हा मुलगा. वडिल गोपीकृष्ण हे देखील डान्सरच होते. मुंबईत ओळख बनवण्यात, आपल्या मुलांना काहीही कमी पडू नये यासाठी खस्ता खाण्यातच त्यांचं जीवन गेलं. गणेश आठ वर्षाचा असेल तेव्हाच पितृछत्र हरवलं. मात्र वडीलांनी दिलेला नृत्याचा वसा बरोबर होता. मोठ्या बहिणीकडून घरच्या घरी नृत्याचे धडे घेतले. वयाच्या १३व्या वर्षी चार मित्रांना घेऊन एक डान्सगृप तयार केला आणि व्यायसायिक नृत्यक्षेत्रातील वाटचाल सुरू झाली. वडिलांची ओळख आणि स्वतःची उत्सुकता यांच्या बळावर प्रसिद्ध नृत्यदिग्दर्शक कमाल यांच्याकडे शिकण्याची संधी मिळाली.

कमाल हे नाव १९८० च्या दशकात जवळपास प्रत्येकच व्यावसायिक चित्रपटाच्या श्रेयनामावलीत  असायचंच. मसाला चित्रपटाचे हे दिवस होते. सामान्यातला सामान्य दर्शक काय पसंत करतो याची जाण गणेशला याच दरम्यान  आली. शास्त्रीय नृत्याच्या जुजबी शिक्षणाबरोबरच पाश्चात्य नृत्याचंही प्रशिक्षण त्यानं याच दरम्यान मिळवलं. मात्र या सगळ्यांची भेळ करून बनवलेली एक खास बॉलीवुड डान्सची शैली असते, आणि तीच आपले लोक पसंत करतात हेदेखील त्याला उमगलं.

या काळात कमाल यांच्या सहायकांपैकी सर्वात जास्त लक्षवेधी जर कुणी असेल तर तो म्हणजे गणेशच! कारण त्याचं अवाढव्य शरीर आणि तरीही त्याच्याकडे असलेला कमालीचा लवचिकपणा! गोवींदाने नेमकं हेच हेरलं. त्याने स्वतः गणेशला बोलावून घेतलं. ओळख निघाली. मग मैत्री झाली. नव्या संधीनी दारे उघडली. कोरिओग्राफर म्हणुन त्याचा पहिला चित्रपट आला तो १९९२ मध्ये - आयेशा झुल्काचा 'अनाम'. पण तो फारसा चालला नाही. मग कमालजींच्या देहावसानापर्यंत मात्र गणेशने स्वतःच्या नावाने काम घेतलं नाही. गुरूजींच्या मृत्युनंतर साईन केलेला गोविंदाचा 'कुली नंबर वन' म्हणजे गणेशच्या धडाकेबाज कारकिर्दीचा श्रीगणेश म्हणता येइल.

आजवर एकमेकांकडे पाहून नाचणा-या हिरो-हिरोईन्सला गणेशने कॅमॅ-याकडे पाहून नाचायला लावलं. हा नवा प्रयोग होता. गोवींदा आणि करिश्मा कपुर या जोडीच्या मदतीने हा सुपरहिट ठरला. मग त्याने मागे वळून पाहिलंच नाही. अगदी मेजरसाब मध्ये भिष्म पितामह अमिताभ बच्चन यांना 'सोणा सोणा' शिकवण्यापासून ते 'बादशहा' मध्ये शाहरूखकडून 'बादशाह ओ बादशाह' नाचवून घेण्यापर्यंत त्याने प्रत्येक हिरो आणि हिरोईनला नाच शिकवला.

गणेशचं हसतमुख व्यक्तीमत्त्व, त्याची मुंबईया भाषा आणि हलकीफुलकी शैली यांमुळे तो लवकरच सगळ्यांमध्ये लोकप्रिय झाला. ठाकरे कंपनीचा 'अग्नीसाक्षी' चित्रपट येऊ घातला होता, तेव्हा गणेशने स्वतः जाऊन बिंदु ठाकरेंकडे काम मागीतलं होतं. 'ईकरार करना मुष्कील है' हे मनिषा कोईरालाचं गाणं तेव्हा खुप गाजलं. या गाण्याची कोरिओग्राफी पाहून राजकुमार संतोषींनी गणेशला बोलावून घेतलं ते 'घातक' चित्रपटातल्या 'मारा रे' या गाण्यासाठी. यात गणेशने स्वतः आपल्या नृत्यकौशल्याची झलकही दाखवली. आता त्याचा चेहरा आणि मुख्य म्हणजे 'मोहरा' लोकांच्या परिचयाचा झाला. संतोषिंबरोबर त्याची जोडी जमली ती 'चायना गेट', 'लिजंड ऑफ भगतसिंग' ते थेट 'लज्जा' पर्यंत. लज्जा मधल्या 'बडी मुष्कील' या गाण्यात त्याने माधुरी दिक्षीतला नृत्य शिकवलं. या गाण्यासाठी पहिल्यांदा फिल्मफेअरसाठी त्याचं नामांकन झालं. मात्र पुरस्काराने सारखी हुलकावणीच दिली. तो मिळाला थेट २००६ मध्ये 'ओमकारा' मधल्या 'बिडी जलैले' या गाण्यासाठी.

नृत्यदिग्दर्शक म्हणुन आपला जम बसवल्यावर गणेशने चित्रपट निर्मिती आणि दिग्दर्शन क्षेत्रातही पाऊल टाकलं. त्याला पहिला चित्रपट आला तो 'स्वामी'. आपल्या वडिलांच्या संघर्षमय आयुष्यावर त्याने काढलेला हा सिनेमा फारसा चालला नाही. 'ए फिल्म कोरिओग्राफड बाय गणेश आचार्य' असे पंचलाईनमध्ये लिहून त्याने आपली नृत्यदिग्दर्शक हीच ओळख आपल्याला जपायची आहे हे दाखवून दिलं.

आपल्या आवडत्या सहका-याबरोबर - गोवींदाबरोबर त्याने 'मनी है तो हनी है' हा तद्दन मसाला चित्रपटही काढून पाहिला, पण यात काही शय आले नाही. चित्रपट बनवणं मात्र गणेशला आवडलेलं दिसतंय. कारण नृत्यदिग्दर्शक म्हणुन हिंदी, तामिळ, तेलगु, बंगाली चित्रपटसृष्टीत भरपुर काम करत असतांनाच, आणि मुंबई, ईंदोर आणि कलकत्त्याला आपल्या नावाचे डान्स स्कुल्स चालवत असतांनाच गणेश 'ऍन्जल' नावाचा एक खुप गंभिर चित्रपट घेऊन येतो आहे.

एकीकडे अगदी नाचणं जीवावर येत असलेल्या सन्नी देओल, आणि अजय देवगणसारखे हिरो गणेशकडून धडे घेणं पसंत करतात; तर दुसरीकडे हृतिक रोषनसारखे नृत्यनैपुण्य असलेले लोकही त्याला पसंती देतात. माधूरीपासून ते कैत्रीनापर्यंत सगळ्यांसाठी तो नृत्य बसवतो. आपल्या सव्वाशेकिलोच्या शरिराचा कसलाच अडथळा न होउ देता नृत्य, अगदी एकेक स्टेप करून दाखवतो आणि आपल्या मुंबईय्या भाषेत समजावूनही सांगतो! "आम्हाला नृत्यातील छोट्याछोट्या हालचालीही आणि लकबीदेखील स्पष्ट लक्षात याव्या म्हणुन गणेशने स्वतःचे शरीर एवढे मोठे वाढवून ठेवले आहे," ही गोवींदाची प्रतिक्रीया बरंच काही बोलून जाते.

खरोबरच - आपल्या ध्येयाने प्रेरित होउन एकदा का उड्डाण केलं, की मग अडथळेच मैलाचे दगड बनतात आणि वैगुण्याचीही वैषिष्ट्य़े होतात.